TIL-MILLATNING MAʼNAVIY BOYLIGI

 Til – millatning  maʼnaviy  boyligidir. Til  nafaqat  muammola  vositasi,  balki xalqning  madaniyati,  urf-odati, uning  turmush  tarzi, tarixidir. Turli  xalqlarning tillariga  hurmat  esa  oʻz  navbatida  oʻzaro  tushunishni, muloqotlarga  imkoniyat yaratadi. Barcha  tillarni  tan  olish  va  hurmat  qilish  tinchlikning  birdan  bir kafolatidir. Shu sababli  ham har  bir  xalq  oʻz  tili  saqlanib  qolishi  uchun harakat qiladi. Shuning  uchun  ham  mustaqillikka  ilk  qadamlar  tashlanayotgan davrdayoq  1989- yil 21-oktyabrda  Oʻzbek  tiliga  davlat tili maqomi berildi. Oʻzbekiston  Respublikasi  Konstitutsiyasida  ham  davlat  tilining maqomi huquqiy  jihatdan mustahkamlab  qoʻyilgan.  Ushbu  sana  mamlakatimiz, yurtdoshlarimiz  hayotidagi  unutilmas,  tarixiy  voqeaga aylandi. Shu  bilan  bir paytda  tilimizning  ijtimoiy  mavqeini  yanada  mustahkamlash,  yuksaltirish uchun  ham beqiyos  imkoniyat  yaratildi.  Har  yili  yurtimizda  “21 -oktyabr -Oʻzbek tili bayrami  kuni” sifatida  keng nishonlanadi. Ona  tilimizga  doimo hurmat  va  eʼtiborda  boʻlib, uning  jamiyatimizdagi  mavqeini yuksaltirishga  har birimiz  oʻz  hissamizni  qoʻshishimiz  zarur.

Oʻrta  asr  madaniyatining  buyuk  arboblaridan,  tilshunoslik  sohasida,  xususan turkiy  tillarni  oʻrganishda  katta xissa  qoʻshgan  tilshunos  olim   Mahmud Qoshgʻariyning  “Devonu  lugʻatit  turk”  asarida  “Erdam  boshi tildir”,  yaʼni “Barcha  fazilatlar,  ezguliklar  tildan  boshlanadi”  deyiladi. Bu  asar  noyob hisoblanib,  odatiy lugʻatga  xos  soʻzlar  bilan bir  qatorda,  koʻplab  badiiy  asarlar  ham uchrab, folklorlikka  oid  qismlari  asosiy timsolda  gavdalanadi. Jumladan,  “Turkiy  shajaralar  lugʻati”  ikki  qismdan  iborat. Birinchi  qismda Mahmud Qoshgʻariy  kitobning  maqsadini  ochib  bergan, turkiy  tilga soʻzlashuvchi  qabila  va urugʻlar  haqidagi maʼlumotlar, ikkinchi  qismida  turkiy til  shajarasining  lugʻati  taqdim  etilgan, hikmatli  iboralar, ogʻzaki  xalq ijodining  namunalari  keltirilgan.

Tilimizning  nafisligi,  boyligi  va  maʼno  nozikliklari  haqida  hazrat  Alisher Navoiy   ijodida  oʻzining  yuksak ifodasini  topdi.  Ulugʻ  mutafakkirning “Muhokamat  ul-lugʻatayn”  asarida  sheʼriyat  va  badiiyat oʻta nazokat bilan sharhlangan.  Oʻzbek  adabiy  tili, oʻzbek  adabiyotini  rivojlantirish  sohasida  oʻz oldiga  qoʻygan vazifalarni  yuksak  darajada  ado  etgan  Alisher  Navoiy  oʻzining  ajoyib  nazm durdonalarini  «Xazoyin-ul maoniy», «Xamsa» kabi asarlarini  ona  tilida  yozish  orqali  oʻzbek  tilining  qudratini,  uning  boy  tasviriy vosita  va  imkoniyatlarga  ega  ekanligini,  toʻliq  maʼnoda  badiiy  adabiyot  tili ekanligini  amaliy  tarzda  isbotlab  berdi.  Navoiy  xalqi  uchun  uning  madaniyati uchun  va  umuman  kelgusi  avlodlar  uchun  katta  sharafli  ishlarni amalga oshirdi:

                                                           Turk nazmida chu tortib men alam,

                                                          Ayladim ul mamlakatni yakqalam.

yoki:

                                                         Men ul menki, to turk bedodidur,

                                                         Bu til birla to nazm bunyodidur.

                                                        Falak koʻrmadi men kabi nodire,

                                                        Nizomiy kibn nazm aro qodire.

deb  ajoyib  faxriyalar  yozdi.

   Til  har  bir  milla t madaniyatining  oʻzagidir.  Shu  sababli  ham  tilning saqlanishi  xalq  taraqqiyoti  va  kelajagini  belgilaydi. Til  xalqni  birlashtiradi, tarbiyalaydi,  oʻqitadi,  urf-odat,  anʼanalarini  saqlaydi.  Shunday  ekan, ona tilimizning  xalqaro  miqyosdagi  obroʻ-eʼtiborini  yuksaltirishda,  uni  milliy  va umumbashariy  tushunchalar  asosida  taraqqiy  etgan  tillar  safiga  qoʻshishda  har birimiz  tilimizga  chuqur  hurmat  bilan  yondashimiz  kerak  boʻladi. Donishmandlarning  aytishicha:  “Xorijiy  tillarni  bilish  insonning  madaniyatidan,  ziyoliligidan  darak  beradi. Ona  tilini  bilish  esa  har  bir  fuqaro oldidagi  muqaddas  burch”, deganida  ham  haq fikrni aytishgan.

Ilm  yozuv  bilan  boqiy. Bir  donishmand  aytadi: -Ilm  bobida  nimaniki eshitsang,  yozib  qoʻy,  qogʻoz  boʻlmasa  devorga  boʻlsa  ham  yoz. Chunki yodlangan  narsa unutiladi, yozilgan  narsa  esa  abadiy  qoladi. Nafaqat  yoshlarga ona  tillarida  toʻgʻri  soʻzlamoqlik,  balki  matn yoki  insho  yozganlarida  oʻzbek tilining  imloviy  qoidalariga  toʻliq rioya  qilishlari  ham  tushuntirildi.  Ona tilimizning  qadri  shunchalar  yuksakki  uni  ezozlash,  undan  toʻgʻri  foydalanish uchun  olib  borilayotgan  bu  ishlarimiz  dengizdan  bir  tomchi  halos.  Ammo shu tomchi  ham  yosh  avlodga  bir  ummon  kabi  yetmogʻi  lozim.

   Ona  tili millatning ruhi, or  nomusi, maʼnaviy  qiyofasi, orzu-umidlarining ifodasi, har  bir millatning  oʻz  vatani, oilasi  boʻlgani  kabi  uning  jonajon  va betakror  jozibaga  ega  tili  ham boʻladi  va ona tilimizning  paydo  boʻlishi  va uning  tarixiy  taraqqiyoti  bosqichidir.  Oʻtgan  davr  mobaynida  dunyodagi qadimiy  va  boy  tillardan  boʻlgan  ona tilimizga  milliy  merosimizning asoslaridan  biri  sifatida  katta  eʼtibor  qaratilgan  holda  uning  mavqeini  oshirish, sofligini  saqlash,  bu  boradagi  qonunchiligimizning  mano – mazmunini yosh avlod ongiga  singdirish  yoʻlida  ulkan ishlar  amalga  oshirilib kelinmoqda. Biz  esa  oʻz navbatida  tilimizning  pokligi  oʻziga  хosligini  saqlash,  uni  boyitish  va  takomillashtirishga  har  birimiz  oʻz  hissamizni  qoʻshmogʻimiz darkor. Noyob  xazinamiz – tilimizni  asrash  hammamizning  burchimizdir.

   Ona tili — millatning  tarixiy,  maʼnaviy-madaniy  qiyofasini  oʻzida  ifodalovchi beqiyos  boylikdir. Uning  sofligini  saqlash  esa  millat  qiyofasini,  ruhining pokizaligini  taʼminlash  bilan  chambarchas  bogʻliq.  Shunday  ekan, oʻzbek tili –milliy  oʻzligimiz  va  mustaqil  davlatchiligimiz  timsoli  boʻlib  qolsin.!

Zarbdor tuman Kengashi deputati,

Oʻzbekiston Yozuvchilar uyushmasi Jizzax viloyati boʻlimi bosh mutaxassisi

Nilufar ALLAMURATOVA